Współczesne obszary metropolitalne coraz częściej opoierają się na zasadach odpowiadających najlepszym przedsiębiorstwom. Ich działalność oparta jest na danych i skupiona wokół budowania sieci współpracy, która ma skalować korzyści pojedynczych członków Metropolii. Przed jakimi wyzwaniami stoją obecnie Metropolie? W tym artykule staraliśmy się przybliżyć najważniejsze z nich.

1. Ochrona środowiska naturalnego:

Aktualna agenda Unii Europejskiej jest skoncentrowana na kwestiach związanych z ochroną środowiska. Zwiększa się nacisk na dążenie do niskoemisyjności. Obszary, w których można spodziewać się szczególnie dynamicznego rozwoju w kolejnych latach to odnawialne źródła energii oraz wdrożenie założeń gospodarki obiegu zamkniętego. Europejski Zielony Ład przewiduje osiągnięcie neutralności klimatycznej w 2050 roku. Realizacja tak ambitnego celu z pewnością będzie wymagała ogromnych nakładów inwestycyjnych. Najtrudniejszym wyzwaniem będzie odejście od węgla jako głównego źródła energii. Uruchomienie alternatywnych źródeł energii wiąże się z realizacją wielu projektów zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym. Dodatkowo specyficznym dla Metropolii Krakowskiej wyzwaniem związanym z ochroną środowiska naturalnego i transformacją energetyczną jest zanieczyszczenie powietrza. Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest tak zwana „niska emisja”. Są to procesy spalania poza przemysłem mające miejsce głównie w domowych piecach oraz kotłowniach. Największą ilość pyłów zawieszonych wytwarzają piece węglowe. Zatem celem dla władz lokalnych powinna być redukcja liczby aktywnych pieców węglowych na całym obszarze metropolitalnym. Konieczne jest rozszerzenie działań takich jak uchwała antysmogowa, która od 1 września 2019 roku zakazuje palenia węglem i drewnem na obszarze Gminy Miejskiej Kraków. Z kolei wprowadzenie w życie założeń gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) będzie wymuszać opracowanie zaawansowanych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych na wszystkich etapach cyklu życia produktu. GOZ to taka gospodarka, w której surowce, materiały i produkty pozostają w ciągłym obiegu tak długo, jak to możliwe. Dzięki takiemu podejściu minimalizowane jest powstawanie odpadów. Aby produkt po zakończeniu okresu swojej ekonomicznej przydatności mógł w całości stać się surowcem musi być od początku zaprojektowany w duchu GOZ. Warto zauważyć, że tworzenie nowych produktów i procesów produkcyjnych zgodnie z założeniami gospodarki o obiegu zamkniętym jest szansą na rozbudzenie innowacyjności i przez to podniesienie konkurencyjności całej gospodarki. Wszystkie zmiany związane z ochroną środowiska należy rozpatrywać jako szansę na rozwiązanie problemów wynikających z zanieczyszczenia oraz degradacji środowiska naturalnego. Jednocześnie konieczność przeprojektowania szeregu produktów, aby umożliwić ich recycling otwiera nowe możliwości w zakresie uwolnienia innowacyjnego potencjału Metropolii Krakowskiej. Na podkreślenie zasługuje również wyzwanie związane ze znalezieniem równowagi w zakresie wprowadzania zmian, tak aby nie były one zbyt dużym obciążeniem dla gospodarki. Wysokie wymagania w zakresie wykorzystywanych źródeł energii, a także konieczność opracowania nowych rozwiązań technologicznych mogą doprowadzić do wzrostu cen wielu produktów oraz usług ograniczając ich dostępność.

2. Planowanie przestrzenne:

Chociaż sam proces jest sformalizowany, a aktualne pokrycie terenów planami zagospodarowania bardzo wysokie to planowanie przestrzenne jest wymagającym aspektem zarządzania obszarem metropolitalnym. Genezą problemów dotykających polskie metropolie jest zmiana legislacyjna z 2003 roku, która unieważniła wszystkie wcześnie istniejące plany zagospodarowania przestrzennego. Swego rodzaju nowy początek jaki nastał po 2003 roku stworzył duże możliwości w zakresie interpretowania przepisów na korzyść inwestorów. Rezultatem takiej polityki jest przestrzeń, która nie jest urzeczywistnieniem przemyślanej wizji urbanistów, a po prostu konsekwencją realizacji potrzeb i możliwości właścicieli poszczególnych terenów. Pierwszym wyzwaniem, które można wskazać jest niwelowanie negatywnych skutków związanych z powstawaniem nowych inwestycji biurowych oraz mieszkalnych bez pozostawienia miejsca na niezbędną dla mieszkańców infrastrukturę (na przykład odpowiednia szerokość dróg, tereny zielone, szkoły). Drugim wyzwaniem jest suburbanizacja. Migrująca z obszarów wiejskich do zurbanizowanych ludność poszukuje swojej przestrzeni życiowej w coraz bardziej oddalonych od centrum dzielnicach miast. Dodatkowo, starzejące się społeczeństwo oraz upowszechnienie się pracy zdalnej wpływają na spadek znaczenia centrów miast. Patrząc przez pryzmat zarządzania metropolią powyższe trendy są niekorzystne. Suburbanizacja potęguje również wyzwania związane z infrastrukturą, planowaniem przestrzennym oraz dostarczaniem usług publicznych. Trzecim wyzwaniem w obszarze planowania przestrzennego jest rozwiązanie problemu niskiej dostępności terenów inwestycyjnych oraz ich znacznego rozdrobnienia, szczególnie w województwie małopolskim.

3. Usługi publiczne oraz infrastruktura:

Wraz ze zmieniającą się rzeczywistością polskie metropolie stają przed wyzwaniem związanym ze stworzeniem warunków przyjaznych zarówno dla rozwoju przedsiębiorczości jak i jakości życia mieszkańców. Oczekiwania reprezentantów obu grup są bardzo wysokie, a rywalizacja pomiędzy poszczególnymi obszarami metropolitalnymi o najlepsze inwestycje oraz o kapitał ludzki jest bardzo intensywna. Aby skutecznie realizować swoje cele, zarządzający obszarem metropolitalnym muszą zadbać o odpowiednią jakość infrastruktury (między innymi transportowa, energetyczna, telekomunikacyjna), oraz o dostarczenie usług publicznych na satysfakcjonującym dla mieszkańców poziomie (oświata, bezpieczeństwo, służba zdrowia, transport miejski, gospodarka odpadami, gospodarka wodna). Postępująca suburbanizacja oraz transformacja energetyczna powodują, że zadanie związane z zapewnieniem infrastruktury oraz usług publicznych na całym obszarze metropolitalnym staje się jeszcze trudniejsze.

4. Demografia:

W przypadku Metropolii Krakowskiej, mamy obecnie do czynienia z dodatnim saldem migracyjnym, a także z przyrostem naturalnym. Mimo to należy zwrócić szczególną uwagę na następujące w Polsce oraz w Europie zmiany struktury demograficznej. Zmniejsza się udział najmłodszych grup wiekowych w społeczeństwie. Jednocześnie rośnie udział roczników najstarszych. Według prognoz GUS, w Polsce w 2050 roku udział osób w wieku produkcyjnym w populacji wyniesie zaledwie 57% przy udziale grupy wiekowej 65+ na poziomie około 32%. Wzrost obciążenia demograficznego będzie wywoływał wiele złożonych problemów. Przede wszystkim zasoby ludzkie mogą okazać się niewystarczające do zaspokojenia potrzeb gospodarki. Po drugie, polski system emerytalny będzie coraz bardziej obciążony. W związku z panującymi trendami, już w tej chwili w wielu krajach zarówno na poziomie narodowym jak i lokalnym, ważnym celem staje się zwiększenie aktywności zawodowej osób starszych. Oprócz zwiększenia aktywności osób starszych, priorytetowym działaniem dla władz obszaru Metropolii powinno być przyciąganie nowych mieszkańców, którzy będą mogli zaspokoić przyszły popyt gospodarki na zasoby ludzkie.

5. Zarządzanie:

Najbardziej wielowymiarowym i interdyscyplinarnym obszarem wyróżnionym w ramach analizy wyzwań stojących przed metropoliami jest zarządzanie. Kluczowym wyzwaniem jest intensyfikacja współpracy pomiędzy podmiotami rozumiana jako kooperacja grup interesów wewnątrz obszaru metropolii (szczególnie pomiędzy róznymi grupami interesów, samorządowcami, a naukowcami) jak i rozbudowa sieci partnerstw z podmiotami zewnętrznymi. Nawiązanie dialogu pomiędzy różnymi podmiotami jest też niezbędne z punktu widzenia pogodzenia często sprzecznych interesów poszczególnych grup. Dobra współpraca jest również niezwykle ważna w kontekście działań zmierzających do wyrównywania różnic gospodarczych w ramach danej metropolii. W dalszej kolejności wyzwania w obszarze zarządzania wynikają z wcześniej zidentyfikowanych zagrożeń. Ze względu na malejącą w wyniku pandemii COVID-19 aktywność gospodarczą, wyzwania związane z ewentualną recesją oraz pogarszającym się stanem finansów publicznych stają się bardziej aktualne. Zarządzanie metropolią w trudnych warunkach ekonomicznych może być dużym sprawdzianem dla efektywności lokalnej administracji. Ogromnym wyzwaniem jest prowadzenie skutecznego lobbingu na poziomie władzy centralnej w celu wprowadzania zmian przyjaznych dla przedsiębiorczości na terenie całego kraju. Dużym wyzwaniem dla administracji na poziomie lokalnym jest też obranie oraz realizowanie długoterminowej, spójnej wizji rozwoju bez ulegania doraźnym korzyściom politycznym.

6. Postęp technologiczny:

Przyszłość każdej organizacji zależy od umiejętności szybkiego dostosowywania się do zmian zachodzących w otoczeniu. Zmiany, które przychodzą wraz z postępem technologicznym, z jednej strony stanowią szansę, ale z drugiej wykorzystanie oferowanych przez technologię narzędzi i rozwiązań jest ogromnym wyzwaniem dla zarządzających obszarem metropolitalnym. Pandemia COVID-19 pokazała jak ważne jest dostosowanie administracji publicznej do aktualnie panujących standardów. Wykorzystanie nowych sposobów komunikacji oraz digitalizacja usług to wymogi nowoczesności. Architektura systemów wykorzystywanych przez organy administracji publicznej jest bardzo rozbudowana. Jednocześnie nie istnieje sprawny obieg dokumentów pomiędzy urzędami, a dokumenty muszą być wielokrotnie wprowadzane do systemów informatycznych. Aby kontynuować cyfrową transformację Polskiej administracji konieczne jest wdrożenie usprawnień w tym obszarze. Obecnie, na popularności zyskują również założenia idei „smart city”. Fundamentem smart city są dane, które przy wykorzystaniu systemów informatycznych mogą być pomocne w zarzadzaniu metropolią. Potrzebny jest szeroki dostęp do informacji pochodzących z wielu branż, co pozwala na przeprowadzanie wielowymiarowych analiz. Poprzez aplikacje mobilne działające w oparciu o dane miejskie możliwe jest zaangażowanie mieszkańców w rozwiazywanie problemów związanych z zarządzaniem obszarem metropolitalnym. Zatem potrzeba kompleksowej i długoterminowej strategii wdrażania dostępnych rozwiązań. A także koordynacji pracy różnych komórek administracyjnych w celu optymalnego wykorzystania zasobów i możliwości. Na poziomie przedsiębiorstw postęp technologiczny pozwala usprawnić działalność operacyjną, ograniczyć udział zasobów ludzkich i wygenerować oszczędności, ale jednocześnie sprawia, że część zawodów może zniknąć. Niedostosowanie kwalifikacji osób aktywnych zawodowo do wymagań rynku pracy stanowi wyzwanie dla obszaru administracyjnego. Konieczna jest ciągła aktualizacja oferty edukacyjnej pozwalającej na rozwój poszukiwanych na rynku pracy umiejętności. Wraz z postępem technologicznym i rozwojem gospodarki opartej na wiedzy, rośnie również ryzyko zwiększonej mobilności przedsiębiorstw. Niektóre podmioty mogą łatwo przenosić swoje biura w skali międzynarodowej poszukując lepszych warunków do prowadzenia działalności. Można zatem spodziewać się zwiększonej presji ze strony konkurencyjnych ośrodków gospodarczych, szczególnie tych które mogą zaoferować podobną jakość kapitału ludzkiego przy niższych kosztach.

Podsumowanie: