Przyciąganie kapitału zagranicznego stało się jednym z głównych i najbardziej pożądanych czynników rozwojowych wielu państw. W dobie globalizacji obecność kapitału zagranicznego ma wpływ na światową pozycję państwa, które ten kapitał przyjmuje. Najbardziej pożądaną są inwestycje bezpośrednie, których obecność stwarza szanse na zwiększenie tempa wzrostu gospodarczego.

Co to są bezpośrednie inwestycje zagraniczne?

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) to inwestowanie kapitału przez osoby fizyczne, przedsiębiorstwa państwowe lub prywatne, grupę takich przedsiębiorstw lub grupę osób fizycznych (tj. inwestorów) poza granicami kraju inwestora dla podjęcia tam działalności od podstaw lub nabycie praw własności do istniejącego przedsiębiorstwa w skali umożliwiającej bezpośredni udział w zarządzaniu. Podstawową formą dokonywania inwestycji są lokaty kapitałowe, w których chodzi o trwały wpływ na działalność przedsiębiorstwa oraz zakłada, że inwestor powinien posiadać pakiet kontrolny akcji. Co ciekawe literatura przedmiotu wskazuje, że obecnie przy dużym rozproszeniu udziałów pomiędzy różnych indywidualnych inwestorów, za progowy poziom udziału w przedsiębiorstwie, który umożliwia inwestorowi skutecznie wpływać na decyzje firmy uznaje się już 10% akcji zwykłych lub głosów.

Jakie są główne motywacje inwestorów do podejmowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych?

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) są najwyższą formą internacjonalizacji przedsiębiorstwa, a jednocześnie szczególnym rodzajem międzynarodowych przepływów kapitału. Celem BIZ jest uzyskiwanie trwałej korzyści z zainwestowanego za granicą kapitału, dlatego można stwierdzić, że realizacja bezpośrednich inwestycji zagranicznych przyjmuje charakter trwałej, długoterminowej lokaty, z której inwestor spodziewa się uzyskania większej korzyści, niż mógłby osiągnąć przy innym sposobie inwestowania.

Dlaczego firmy decydują się na ekspansję zagraniczną i lokowanie swojego kapitału za granicą?

Sama decyzja o podjęciu ekspansji zagranicznej to bardzo złożony proces, natomiast motywy zagranicznej orientacji przedsiębiorstw można podzielić na cztery grupy:

• motywy rynkowe wiążą się nie tylko z poszukiwaniem nowych rynków, ale również z utrzymaniem się oraz zwiększaniem udziałów na już posiadanych rynkach. Głównymi czynnikami ekonomicznymi motywującymi do podjęcia ekspansji są w tym wypadku: wielkość rynku, tempo wzrostu gospodarczego, struktura rynku, jak również specyficzne preferencje konsumentów,
• motywy kosztowe, które są ściśle związane z koniecznością zwiększania efektywności działania przedsiębiorstwa i wzrostem jego rentowności. Można to osiągnąć poprzez obniżanie kosztów produkcji czy ogólnego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Częstym motywem przeniesienia całości bądź części działalności firmy za granicę są płace pracowników. Poza kosztami siły roboczej motywem kosztowym w internacjonalizacji firmy może być chęć obniżenia kosztów produkcji poprzez ograniczenie kosztów innych czynników. Można to osiągnąć dzięki korzyściom skali, jak również przez podział czy przemieszczenie części cyklu produkcyjnego za granicę, wybierając kraje o niższych kosztach surowców, gruntów, energii czy też o niższych podatkach. Wybór określonej formy internacjonalizacji może być również motywowany niższymi kosztami kredytów oraz innych źródeł finansowania. Produkcja w pobliżu rynków zbytu zmniejsza także koszty transportu.
• motywy zaopatrzeniowe są decyzjami w zakresie zaopatrzenia w różne importowane czynniki produkcji, których łatwość zakupu oraz wysokość cen są korzystniejsze niż na rynku krajowym. Dotyczy to przede wszystkim cen surowców mineralnych i rolniczych, a także siły roboczej, zwłaszcza tej wykwalifikowanej. Argumenty te mogą skłaniać przedsiębiorstwa do przenoszenia swojej działalności do krajów rozwijających się. Z kolei dostęp do nowoczesnej wiedzy, zaawansowanych technologii, przemysłu, wiedzy w zakresie produkcji, marketingu i zarządzania oraz rozwiniętych rynków finansowych mogą przyczyniać się do inwestowania w krajach wysoko rozwiniętych. Podejmowanie działalności za granicą występuje też, gdy na rynku krajowym brakuje surowców i materiałów do produkcji lub gdy przedsiębiorstwo chce zapewnić sobie ciągłość ich dostaw.
• motywy polityczne odnoszą się do polityki gospodarczej prowadzonej przez państwo wobec firm krajowych i ich działalności na rynkach zagranicznych. Władze państw mogą zarówno wspierać, jak i hamować ekspansję zagraniczną przedsiębiorstw. Wśród narzędzi wspierania eksportu można wyróżnić ubezpieczenia kredytów eksportowych, ulgi podatkowe, zwrot ceł, a także finansowanie informacji o rynkach zagranicznych i promocję produktów krajowych. Z kolei wśród bodźców finansowych można wyróżnić subsydiowanie płac, marketingu czy innych kosztów uzyskania kapitału, sprzedaż ziemi po obniżonej cenie czy rządowe gwarancje kredytowe.

Od czego zależy dokonywanie inwestycji przez inwestorów w konkretnym kraju?

Dokonywanie inwestycji w danym kraju przez zagranicznych inwestorów w dużym stopniu zależy od ich wiarygodności, która jest pochodną poziomu rozwoju gospodarczego, stabilności gospodarczo-politycznej, polityki gospodarczej, w tym podatkowej, systemu stosowanych rozwiązań prawnych, stopnia rozwoju infrastruktury techniczno-społecznej i instytucji wspomagających przedsiębiorczość.

Istotnym czynnikiem przyciągającym kapitał do poszczególnych krajów są występujące w nich uwarunkowania makroekonomiczne. Wśród nich możemy wyróżnić m.in. wielkość i wzrost PKB, wysokość stóp procentowych, poziom inflacji, otwartość gospodarki i związaną z tym wielkości handlu zagranicznego, czy też jakość czynników wytwórczych

Co skłania inwestorów do lokowania swoich inwestycji w konkretnym kraju?

Jeżeli rozwój kraju stymulowany jest prostymi czynnikami produkcji (produkcja pracochłonna i oparta na zasobach surowcowych), wówczas taki kraj jest w kręgu zainteresowania inwestorów poszukujących głównie taniej siły roboczej i zasobów surowcowych. Rozwój kraju stymulowany inwestycjami przyciąga inwestorów poszukujących zasobów wykwalifikowanej siły roboczej, których działalność zwiększa efektywność struktur produkcyjnych gospodarki, natomiast rozwój kraju stymulowany innowacjami przyciąga inwestorów poszukujących zasobów strategicznych, takich jak najnowsze technologie, zaplecza badawcze, wysoko wykwalifikowany kapitał ludzki. Inwestorzy lokują swoje zasoby w branżach innowacyjnych, wysokiej techniki. Wreszcie do krajów, w których rozwój stymulowany jest technologiami informacyjnymi, napływają inwestorzy chcący zawierać przede wszystkim alianse strategiczne.

O atrakcyjności lokalizacji BIZ w danym kraju decydują takie czynniki jak:

• przestrzenne rozmieszczenie czynników wytwórczych, produkcji i rynków zbytu,
• zdolności technologiczne kraju czy regionu, w którym lokowana jest inwestycja (nowoczesne technologie oraz wysokie kwalifikacje siły roboczej),
• ceny, jakość oraz wydajność czynników wytwórczych (siły roboczej, energii, półfabrykatów),
• wielkość i chłonność rynku, infrastruktura oraz koszty transportu i łączności.

Istotny jest również tzw. dobry klimat dla inwestycji zagranicznych, czyli bodziec zachęcający do inwestowania w danym państwie

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – wady i zalety – Dlaczego BIZ są pożądane przez kraje i regiony?

BIZ niosą ze sobą nie tylko bezpośrednie korzyści, takie jak wzrost akumulacji kapitału, efektywności produkcji, innowacyjności (w dziedzinie produktów, procesu produkcji, metod zarządzania struktury organizacyjnej), wzrost zatrudnienia, wydajności pracy i eksportu, postępy w prywatyzacji, wzrost konkurencyjności gospodarki, ale też korzyści pośrednie, takie jak rozwój przedsiębiorczości na poziomie firm (lokalnych partnerów, poddostawców, kooperantów), branż, gałęzi, wreszcie całej gospodarki.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są najbardziej korzystną formą przepływów kapitałowych oraz najłatwiejszym i najbardziej efektywnym sposobem włączenia kraju do międzynarodowego podziału pracy i gospodarki globalnej.

Oczywiście BIZ mogą również przynosić negatywne skutki dla gospodarki kraju przyjmującego, na przykład wykorzystywanie silniejszej pozycji do eksploatacji zasobów produkcyjnych kraju goszczącego, tworzenie silnej konkurencji dla lokalnych przedsiębiorstw, przejmowanie ich w celu osiągnięcia pozycji monopolistycznej, wprowadzanie kapitałochłonnych zamiast pracochłonnych technologii (a w konsekwencji wzrost bezrobocia), pogłębianie nierównomierności rozwoju regionalnego, tworzenie ujemnego salda obrotów handlu zagranicznego, adaptację projektów zagranicznych przy jednoczesnym ograniczaniu popytu na usługi miejscowych ośrodków badawczo-rozwojowych, upowszechnianie obcych kosztem rodzimych wzorców kulturowych itd.

Jakie są rodzaje bezpośrednich inwestycji zagranicznych?

Spotkać można się z różnymi podziałami BIZ, natomiast najpopularniejsze to:

W zależności od branży oraz skali biznesu, a także strategii inwestora w zakresie kontroli nad środkami produkcji:

W tej kategorii wyróżnia się następujące rodzaje inwestycji bezpośrednich:

• inwestycje typu greenfield - występują w przypadku relatywnie mniejszych przedsięwzięć i polegają na budowie przedsiębiorstwa od podstaw, włączając w to przyłączenie do istniejącej infrastruktury. Inwestycje te są wysoko cenione przez kraj goszczący, następuje bowiem wtedy powiększenie potencjału produkcyjnego lub usługowego kraju goszczącego. Inwestycje takie wymagają posiadania przez inwestora znacznych zasobów oraz długiego czasu 59. Można je więc traktować jako przejaw dowodu zaufania do kraju goszczącego, jego stabilności gospodarczej i społecznej oraz jako przekonanie o dużych szansach rozwoju rynku, w tym i popytu wewnętrznego. Czasami z inwestycji greenfield wyodrębnia się joint ventures, w przypadku których nowy podmiot tworzy się wspólnie z partnerem krajowym. Forma ta jest charakterystyczna dla gospodarek rozwijających się lub krajów transformujących swoje gospodarki. Inwestorzy zagraniczni mogą dzięki takiej współpracy ograniczyć ryzyko niepowodzenia wynikające z nieznajomości rynku lokalnego, a krajowi zyskują dostęp do środków finansowych, wiedzy i technologii przewyższających zasoby krajowe;
• inwestycje typu brownfield – oznaczają objęcie całości lub części udziałów w podmiotach już istniejących. Ich celem jest modernizacja i przekształcenie nabywanego przedsiębiorstwa w konkurencyjną jednostkę przez rozbudowę, wymianę urządzeń i technologii, a często także zasobów ludzkich i asortymentu produktów. Inwestycje te są często szansą na znacznie szybsze rozpoczęcie działalności niż w przypadku inwestycji typu greenfield, dlatego też dominują w krajach wysoko rozwiniętych. Inwestycje te traktuje się jako szczególnie korzystne, gdy nabywane przedsiębiorstwo posiada duże udziały w rynku, pozytywny wizerunek marki oraz dobrze rozwiniętą sieć zaopatrzenia i dystrybucji

W zależności od podstawowych motywów i oczekiwań BIZ:

W takiej klasyfikacji BIZ bywają dzielone na cztery podstawowe rodzaje, ukierunkowane na:

• zasoby (resource seeking) – na przykład surowce naturalne, siła robocza czy zasoby niematerialne (rozwiązania technologiczne, specjalistyczna wiedza z zakresu zarządzania i marketingu, a także umiejętności organizacyjne), których nie ma w kraju macierzystym lub są relatywnie droższe,
• rynek (market seeking) – są związane z dążeniem do zdobycia, powiększenia lub utrzymania rynków zbytu, przez co ograniczony jest dostęp konkurencji do takiego rynku,
• efektywność (efficiency seeking) – podejmowane wówczas, gdy zagraniczna lokalizacja pozwala na lepsze wykorzystanie zdolności inwestora (np. na stosowanie oryginalnych rozwiązań technologicznych, korzystniejsza jest struktura rynku, występuje bardziej sprzyjająca polityka gospodarcza itp.).
• kapitał, czyli pozyskanie strategicznych aktywów lub zdolności (strategic asset or capability seeking) – mają umożliwić powiększenie portfela kapitałowego w celu utrzymania lub wzmocnienia pozycji konkurencyjnej. Zwykle odbywają się w drodze zakupu istniejących już przedsiębiorstw posiadających aktywa lub zdolności, którymi jest zainteresowany inwestor (np. znaną markę, innowacyjną technologię, szeroką sieć dystrybucji).

Źródła:

1. "Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne Świat-Europa-Kaukaz-Polska" - Krystyna Gomółka, Elżbieta Kacperska, Jakub Kraciuk, Michał Wojtaszek, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2020,
2. Wdowicka, M. (2005). "Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i inwestycje samorządowe w aglomeracji poznańskiej w okresie transformacji ustrojowej". Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań
3. Grzegorczyk, W., Krawiec, W. (2019). Strategia ekspansji polskich przedsiębiorstw na rynki zagraniczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. Łódź, s. 14