Opieka przedszkolna w Metropolii Krakowskiej!

Na terenie Krakowskiego Obszaru Funkcjonalnego zauważalne jest dostosowanie struktury popytu i podaży w zakresie świadczenia usług edukacji przedszkolnej. Przejawia się ono średniorocznym wzrostem liczby miejsc w przedszkolach na poziomie 6,8% - do 43 986 miejsc w 2017 roku^[1]. Wzrost liczby placówek determinowany był przede wszystkim powstawaniem placówek komercyjnych (finansowanych prywatnym kapitałem).

Wzrost liczby placówek przedszkolnych dotyczy 10 z analizowanych 15 gmin. Największy wzrost w zakresie liczby przedszkoli można zaobserwować w gminach: Biskupice, Kraków, Niepołomice oraz Skawina. Do gmin, w których liczba placówek przedszkolnych spadła należą: Czernichów, Kocmyrzów-Luborzyca, Wieliczka oraz Zabierzów.

Szczegółowych informacji w zakresie dostosowania popytu i podaży na miejsca w placówkach przedszkolnych dostarcza analiza jednostkowych przypadków poszczególnych gmin. W tym zakresie można zauważyć, że jedynym miejscem, w którym stosunek liczby dzieci w placówkach przedszkolnych do liczby miejsc w placówkach przedszkolnych jest poniżej 1,0, jest Kraków (w latach 2015-2017 wyniósł 0,9). Druga w kolejności gmina, w której liczba dzieci jest zbliżona do liczby miejsc w placówkach to Zielonki (wskaźnik na poziomie 1,0). W pozostałych 13 gminach KrOF stosunek liczby dzieci w placówkach przedszkolnych do liczby miejsc w tych placówkach wynosi więcej niż 1,0. Przedstawiony stan faktyczny, wskazuje na problem przepełnienia placówek przedszkolnych w większości gmin analizowanego obszaru funkcjonalnego. Problem jest szczególnie dotkliwy w Liszkach (wskaźnik 2,1), Kocmyrzowie-Luborzycy (wskaźnik 1,8) oraz Mogilanach (wskaźnik 1,7).

W skali kraju, dzieci w wieku 3–6 lat mieszkające w miastach mają znacznie lepszą dostępność do placówek tego typu, niż ich rówieśnicy mieszkający na wsi. W miastach średnia odległość do tej usługi wynosi około 0,7 km, podczas gdy na wsi 3,4 km dla dzieci w wieku 3–5 lat i 2,0 km dla sześciolatków. Blisko 90% dzieci w miastach ma do przedszkola mniej niż 1 km. Na wsi – 28,95%. Co piąte dziecko w wieku 3–5 lat mieszkające na wsi ma do przedszkola co najmniej 5 km. Wśród sześciolatków odsetek ten jest znacznie niższy (5,6%)[1].

Jednocześnie, należy zwrócić uwagę na przewidywaną postępującą presję popytową, będącą następstwem trendów demograficznych i atrakcyjności Metropolii Krakowskiej jako miejsca do życia. Co więcej, wiele z badanych jednostek, zapewnia usługi w zakresie wychowania przedszkolnego także dla rodzin nie zamieszkujących na stałe obszaru funkcjonalnego.

Szkoły Podstawowe w Krakowskim Obszarze Funkcjonalnym!

W latach 2007-2018 wzrosła znacząco liczba szkół podstawowych zlokalizowanych na terenie KrOF. Szczególnie dynamiczny wzrost odnotowano w latach 2014-2018 kiedy ilość szkół podstawowych wzrosła o 55, natomiast liczba oddziałów w szkołach podstawowych wzrosła aż o 1 481, w skali całej Metropolii Krakowskiej. Zdecydowanym liderem w tym zakresie jest Kraków. Kolejne gminy, w których odnotowano istotny wzrost liczby szkół to Skawina oraz Wieliczka.

Sieć szkół podstawowych w Małopolsce należy do najbardziej gęstych w kraju – obok woj. śląskiego i podkarpackiego. W skali kraju, dzieci mieszkające w miastach mają znacznie mniejszy dystans do pokonania w celu dotarcia do szkoły, niż ich rówieśnicy mieszkający na wsi. W miastach średnia odległość do szkoły wynosi 0,8 km, podczas gdy na wsi 2,1 km. W miastach, blisko 100% dzieci ma do szkoły mniej niż 3 km, w tym 77,5% mniej niż 1 km, zaś na wsi mniej niż 3 km ma 75,0%, a mniej niż 1 km - 31,3%. Ponad 6,0% dzieci w gminach wiejskich mieszka w odległości co najmniej 5 km od szkoły[1].

Liczba uczniów szkół podstawowych w okresie od 2015 do 2018 roku wzrosła z 61 987 do 81 098. Największy przyrost liczby uczniów odnotowano w Krakowie. Ponadto, znaczący wzrost odnotowano w gminach Biskupice, Czernichów, Liszki, Mogilany, Niepołomice, Skawina, Wieliczka, Zabierzów oraz Zielonki. W latach 2015-2018 we wszystkich gminach KrOF wzrosła liczba oddziałów w szkołach podstawowych (z 3 188 do 4 427). Największy procentowy wzrost dotyczył gmin takich jak: Wieliczka (51%), Biskupice (46%) oraz Michałowice (44%).

Jednym ze wskaźników statystycznych, które definiują możliwość prowadzenia zajęć w sposób optymalny zarówno od strony organizacyjnej jak i edukacyjnej jest wskaźnik liczby dzieci przypadających na jeden oddział, w szkole podstawowej. W okresie 2015-2018, mediana dla Metropolii spadła z 18 uczniów do 17. Gminami, w których analizowany wskaźnik był najwyższy są Michałowice i Zielonki (20 uczniów na oddział).

O wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych na terenie KrOF, może świadczyć liczba uczniów spoza obszaru, którzy pobierają naukę w tutejszych szkołach. W 2018 roku, do szkół podstawowych w Krakowie przyjeżdżało z innych gmin łącznie 2 859 uczniów, w tym 2 824 osoby to mieszkańcy województwa małopolskiego. Obserwowana jest również migracja uczniów między gminami wewnątrz KrOF, przejawiająca się m.in. tym, że wśród uczniów przyjeżdżających do szkół podstawowych w Krakowie najliczniejszą grupę stanowili mieszkańcy gminy Zielonki (17,6% ogółu przyjeżdżających) oraz Wieliczka (16,6%).

Ponadto do gmin województwa małopolskiego z największą liczbą przyjeżdżających do szkół podstawowych należały gminy: Zielonki (504 uczniów), Wieliczka (474), Wielka Wieś (225), Zabierzów (218) oraz Mogilany (177)^[2].

W kontekście zarządzania dziedziną edukacji na poziomie lokalnym i ponadlokalnym, bardzo istotnym miernikiem sukcesu są wyniki egzaminu ósmoklasisty, z którego uczniowie  z obszaru KrOF, otrzymali relatywnie dobre wyniki. W 2019 roku, uczniowie z 10 z 15 gmin KrOF osiągnęło wyniki powyżej średniej dla województwa.

W przypadku wskazanego testu, najwyższe wyniki w 2019 roku odnotowano w gminie Zielonki, której uczniowie osiągnęli rezultaty na poziomie 75% z części humanistycznej oraz 61% z części matematycznej. Na drugim miejscu w KrOF znalazł się Kraków z wynikami – odpowiednio – 72% i 60%. Gminy które osiągnęły wynik powyżej średniej dla województwa (67% – część humanistyczna, 50% – część matematyczna) to: Igołomia-Wawrzeńczyce, Zabierzów, Liszki, Niepołomice, Wieliczka, Wielka Wieś, Mogilany i Skawina.

Analizując powyższe dane, należy pamiętać, że w skali Polski mamy obecnie do czynienia z niżem demograficznym tj. postępującym spadkiem liczby dzieci i młodzieży w wieku szkolnym (w 2006 roku było ich 534,8 tys. przy zaledwie 353,9 w 2017 roku). Analogiczny trend występuje w Małopolsce (spadek z 48,6 tys. w 2006 do 33,2 tys. w 2017). Ta tendencja może w przyszłości spowodować konieczność elastycznego zarządzania istniejącą infrastrukturą oświatową, w tym wykorzystaniem jej np. na potrzeby społeczności lokalnej.

Szkolnictwo Ponadpodstawowe na terenie Gmin Metropolii Krakowskiej!

Analizując wskaźniki dot. gimnazjów oraz oddziałów w gimnazjach zlokalizowanych na terenie KrOF, w latach 2011-2017 należy mieć na uwadze efekt reformy edukacji, której jednym z założeń jest likwidacja tego szczebla nauczania w systemie kształcenia. Dodatkowo głównymi założeniami reformy są wydłużenie okresu kształcenia uczniów w liceum z 3 do 4 lat oraz wprowadzenie 8 letniego okresu kształcenia dla uczniów szkół podstawowych. Wyraźny spadek uczniów w gimnazjach został zapoczątkowany w 2017 roku, czyli w pierwszym okresie funkcjonowania reformy. Liczba szkół gimnazjalnych w 2017 roku spadła ze 166 do 46, a liczba oddziałów z 1 201 do 835.

Analizując poszczególne gminy w ramach KrOF, w 2017 roku pojawiły się obszary, w których zlikwidowano wszystkie funkcjonujące do tej pory gimnazja. Jedyne gminy, w których w 2017 roku młodzież gimnazjalna zdobywała wiedzę to: Kraków, Niepołomice, Wieliczka oraz Zabierzów. W odniesieniu do oddziałów w gimnazjach, gminy KrOF, w których wystąpiła najszybsza likwidacja tego typu jednostek to: Biskupice, Igołomia-Wawrzeńczyce, Kocmyrzów-Luborzyca, Michałowice, Mogilany oraz Wielka Wieś.

Wtórnym wskaźnikiem, który opisuje efekty reformy edukacji jest liczba uczniów gimnazjów, która w analizowanym okresie, spadła z 26 845 w 2011 do 17 601 w 2017 roku. Ogólnokrajowy charakter reformy edukacji powoduje, że spadek procentowy liczby uczniów gimnazjów w poszczególnych gminach KrOF w okresie 2015-2017 jest zbliżony. Oczywiście ze względu na wielkość gminy oraz zaludnienie największym spadkiem liczby uczniów gimnazjów charakteryzuję się Kraków.

O wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych na terenie KrOF, może świadczyć liczba uczniów spoza obszaru, którzy pobierają naukę w tutejszych szkołach. W 2018 roku, do gimnazjów w Krakowie przyjeżdżało z innych gmin łącznie 1 160 uczniów, w tym 1 116 osób to mieszkańcy województwa małopolskiego. Obserwowana jest również migracja uczniów między gminami wewnątrz KrOF, przejawiająca się m.in. tym, że wśród uczniów przyjeżdżających do szkół podstawowych w Krakowie najliczniejszą grupę stanowili mieszkańcy gminy Wieliczka (15,8% ogółu przyjeżdżających), Zielonki (12,3%) i Liszki (9,6%).

Ponadto do gmin województwa małopolskiego z największą liczbą przyjeżdżających do szkół podstawowych należały gminy: Wieliczka (183), Zielonki (143), Liszki (111), Zabierzów (92) oraz Mogilany (89)^[1].

Wyniki egzaminu gimnazjalnego w KrOF można uznać za dobre. W części humanistycznej, wynik powyżej średniej wojewódzkiej odnotowano w 11 z 15 gmin KrOF, zaś w części matematyczno-przyrodniczej w 12. Najwyższe wyniki uzyskali uczniowie w gminach: Biskupice, Kraków oraz Zielonki. Najsłabsze wyniki egzaminu gimnazjalnego (poniżej średniej wojewódzkiej) otrzymali uczniowie szkół z terenu gmin: Czernichów, Kocmyrzów-Luborzyca, Liszki oraz Skawina.

W zakresie liczby szkół ogólnokształcących i oddziałów w szkołach ogólnokształcących, Metropolia Krakowska jest jednym z czołowych obszarów funkcjonalnych w Polsce. W 2018 roku, działało tu 106 szkół ogólnokształcących, natomiast w 2011 – 122. Istotne jest natomiast, że za praktycznie 100% fluktuacji w zakresie szkół ogólnokształcących odpowiada Kraków. W pozostałych gminach liczba szkół ogólnokształcących w latach 2015-2017 prawie nie zmieniła się.

Analogiczne wnioski jak powyżej dotyczą liczby oddziałów w szkołach ogólnokształcących (822 w 2018 roku), gdzie podobnie jak w przypadku szkół blisko 100% zmian w zakresie liczby oddziałów dotyczy Krakowa. W pozostałych gminach zmiany dotyczą jednostkowych oddziałów.

Liczba uczniów szkół ogólnokształcących spadła z 20 957 w 2015 roku do 18 706 w 2018. Największe zmiany w ujęciu procentowym w odniesieniu do liczby uczniów szkół ogólnokształcących, w latach 2015-2017 dotyczyły gmin takich jak: Czernichów (spadek o 60%), Wielka Wieś (spadek o 41%), Zabierzów (wzrost o 174%) oraz Wieliczka (wzrost o 33%).

Mediana wskaźnika liczby uczniów przypadających na jeden oddział w szkołach ogólnokształcących kształtowała się w latach 2015-2017 na poziomie 24-26. Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że w niektórych gminach KrOF oddziały szkół są mocno obciążone. Problem występuje, przede wszystkim, w Liszkach, Skawinie, Wielkiej Wsi i Wieliczce  (29 uczniów na oddział).

Od roku szkolnego 2014/2015 na egzaminie maturalnym uczniowie obowiązkowo zdają podstawowy egzamin z języka polskiego, języka obcego, matematyki oraz dodatkowo z wybranego przedmiotu w zakresie rozszerzonym. W 2019 roku, 70,6% osób zdających egzamin maturalny na terenie KrOF odniosło sukces (72,2% w Krakowie i 61,1% w gminach). Średni wynik z podstawowego języka polskiego wyniósł: w części ustnej – 62,3%, w części pisemnej – 51,6%. Średni wynik z podstawowej matematyki wyniósł 51,7%. Większość uczniów, jako język obcy wybrało angielski – średni wynik w części pisemnej wyniósł 71,2%, a w części ustnej – 61,4%.[2]

Jakość Kształcenia na obszarze Krakowskiego Obszaru Funkcjonalnego!

Od 2000 roku OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) bada poziom światowego szkolnictwa, oceniając umiejętności uczniów (15-latków) w posługiwaniu się zdobytą wiedzą, za pomocą badania kompetencji PISA (Programme for International Student Assesment). Badanie PISA sprawdza zdolności uczniów do rozwiązywania problemów, analizowania, argumentowania i interpretowania. Wyniki PISA wskazują na jakość i równość efektów uczenia się osiągniętych na całym świecie oraz pozwalają edukatorom i decydentom wyciągać wnioski z zasad i praktyk stosowanych w innych krajach[1]. W 2018 roku, Polscy uczniowie, zajęli trzecie miejsce w Unii Europejskiej w rozumowaniu matematycznym (10 na świecie) oraz rozumowaniu w naukach przyrodniczych (11 na świecie), a czwarte w rozumieniu czytanego tekstu (10 na świecie). W porównaniu z poprzednią edycją z 2015 roku, polscy uczniowie osiągnęli lepsze wyniki we wszystkich badanych obszarach[2].

Jednym z kluczowych zadań szkoły jest przygotowanie uczniów do  funkcjonowania w innowa­cyjnej gospodarce. W polskich szkołach, w zakresie kompetencji proinnowacyjnych, w największym stopniu kształtowana jest umiejętność rozwiązywania problemów i przezwyciężania przeszkód, rozwijanie zainteresowań i wskazywanie, że posiadanie hobby jest zasobem, a także bycie wytrwałym i nie podda­wanie się zbyt łatwo. Kompetencjami, które dobrze rozwijane są przez szkołę są także współpraca, rozumiana jako umiejętność osią­gania synergii, słuchania sugestii innych i próbowania nowych po­mysłów oraz umiejętność podejmowania decyzji wyrażają­ca się w terminowości i braniu na siebie odpowiedzialności. Niemniej, polska szkoła nie kształtuje w uczniach w wystarczającym stopniu kompetencji myślenia poza utartym schematem, które przekłada się na zachowania proinnowacyjne. W całym kraju, występuje również problem z kształtowaniem motywacji uczniów, co przejawia się w niewystarczającym kształtowaniu takich umiejętności jak zdolność do oparcia się pokusie natychmiastowej nagrody i oczekiwania na późniejsze wynagrodzenie oraz zdolność pracy nad kilkoma pomysłami jednocześnie bez przedwczesnego wybierania pomysłów „właściwych”^[3].

Również polscy przedsiębiorcy wyrażają się nieprzychylnie o skuteczności polskiego systemu edukacji w kształtowaniu kompetencji proinnowacyjnych. W jednym z przeprowadzonych w tym temacie pogłębionych badań, zwrócili oni uwagę na m.in. przeładowanie programu nauczania zbędnymi treściami oraz brak umiejętności miękkich u uczniów np. umiejętności radzenia sobie z porażkami. Respondenci zwrócili również uwagę m.in. na niezdolność polskiej szkoły do rozwijania orientacji na przyszłość (która to kompetencja jest niezbędna do tworzenia innowacji)[4].

Ważnym komponentem edukacji jest również uczestnictwo uczniów w zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia. W tego typu zajęciach na terenie KrOF uczestniczy ponad 65 tys. uczniów (50 961 w Krakowie i 15 842 w gminach ościennych). Do zajęć najchętniej wybieranych przez uczniów należą zajęcia przedmiotowe (uczestniczy w nich średnio 38,1% wszystkich uczniów uczestniczących w zajęciach tego typu). Drugim najczęściej wybieranym typem zajęć są zajęcia sportowe (21,4% w Krakowie i 19,9% w gminach) oraz artystyczne (16,5% w Krakowie i 20,1% w gminach)[5].