Zgodnie z prognozą demograficzną dla KrOF, oczekuje się dynamicznego wzrostu wartości wskaźnika obciążenia demograficznego w większości gmin wchodzących w skład obszaru funkcjonalnego. Przewiduje się, że wskaźnik obciążenia demograficznego (stosunek liczby osób w wieku nieprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym) osiągnie najwyższy poziom, w prawie całym okresie prognozy, w Krakowie, gdzie w perspektywie do 2025 roku przewidywany jest wzrost przedmiotowego wskaźnika do wartości 74,3. Wysoki poziom wskaźnika obciążenia demograficznego (powyżej 70) prognozowany jest również dla gmin: Skawina, Zabierzów i Igołomia-Wawrzeńczyce.

Na drugim biegunie analizowanej próby znajdują się gminy, charakteryzujące się niskim (na tle analizowanej zbiorowości) wskaźnikiem obciążenia demograficznego, którego prognozowana wartość będzie utrzymywała się na poziomie poniżej 65 osób w wieku nieprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym. Do tej grupy gmin zaliczyć należy przede wszystkim Michałowice, gdzie analizowany wskaźnik ma utrzymywać się poniżej wartości referencyjnej (65) w całym okresie prognozy. Ponadto, przewiduje się, że w Wielkiej Wsi oraz w Kocmyrzowie-Luborzycy, wskaźnik obciążenia demograficznego będzie utrzymywał się na relatywnie niskim poziomie (poniżej 65) w perspektywie do 2027 roku.

Analiza wskaźnika obciążenia demograficznego w innych obszarach funkcjonalnych w Polsce pokazuje, że postępujący proces starzenia się społeczeństwa widoczny jest w całym kraju. Z największą dynamiką tego zjawiska mamy do czynienia w jednostkach samorządu terytorialnego tworzących ZIT-y dla Łodzi, Poznania i Warszawy, w przypadku których wartość analizowanego wskaźnika w ciągu minionej dekady wzrosła o ponad 30%. Na tym tle wskaźnik dla Metropolii Krakowskiej, w przypadku której wartość wskaźnika obciążenia demograficznego wzrosła o 25% (lepszy pod tym względem jest tylko dla Metropolii GGS, gdzie wskaźnik ten wzrósł o 24%), wydaje się całkiem korzystny.

Niemal we wszystkich obszarach funkcjonalnych w kraju zdecydowanie szybciej przybywa osób w wieku poprodukcyjnym niż osób w wieku przedprodukcyjnym. Wyjątkiem w badanej grupie jest Metropolia Warszawska, gdzie wartość tego wskaźnika w latach 2009-2018 wzrosła zaledwie o 3%. Ze zdecydowanie większą dynamiką tego zjawiska mamy do czynienia w Subregionie Centralnym (wzrost o 32%), Metropolii GGS (wzrost o 25%) oraz Łódzkim Obszarze Metropolitalnym (wzrost o 25%). Na tym tle sytuacja Metropolii Krakowskiej kształtuje się relatywnie dobrze, o czym świadczy wzrost wartości wskaźnika w ciągu minionej dekady o 15%, co jest drugim wynikiem po Metropolii Warszawskiej (3%) oraz Wrocławskim Obszarze Funkcjonalnym (13%).

Omawiając kwestie związane ze starzeniem się społeczeństwa, należy uwypuklić znaczenie Krakowa jako drugiego ośrodka akademickiego w Polsce, co zapewnia stały dopływ młodzieży spoza obszaru funkcjonalnego Krakowa, z której istotna część kontynuuje w Metropolii swoją karierę zawodową.

Opieka zdrowotna na terenie Metropolii Krakowskiej:

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2017 roku dostępność szpitali na terenie województwa małopolskiego kształtowała się nieznacznie powyżej średniej dla Polski – na jeden szpital przypadało ok. 39 tys. mieszkańców (średnia dla Polski to ok. 40,4 tys. mieszkańców).

W okresie 2010-2017 doszło do zwiększenia liczby łóżek w szpitalach ogólnych, leżących na obszarze powiatu m. Kraków, powiatu krakowskiego i powiatu wielickiego o ok. 12% (684 łóżka). Zdecydowana większość (94,9%) miejsc szpitalnych zlokalizowana jest na obszarze miasta Krakowa, które stanowi bazę usług medycznych dla pozostałych obszarów. Przenosząc powyższą obserwację na sytuację w KrOF należy uznać, że prawie cały potencjał KrOF w sferze ochrony zdrowia skoncentrowany jest w Krakowie.

 W Krakowie obserwuje się też wysoką dostępność szpitali specjalistycznych i wysokospecjalistycznych. Podobnie jednak jak w przypadku opieki ambulatoryjnej krytyczną determinantę dostępu do usług szpitalnych stanowi liczba usług kontraktowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia.

W latach 2012-2018 na terenie Metropolii Krakowskiej  wzrosła liczba przychodni z 650 do 823 (wzrost o 27%). W tym okresie, zmniejszenie liczby przychodni nastąpiło jedynie w gminach: Kocmyrzów-Luborzyca oraz Wieliczka. W pozostałych gminach liczba przychodni zwiększyła się, z czego najbardziej dynamiczny przyrost nastąpił w Krakowie – o 38 przychodni.

 Według wskaźnika przychodni w przeliczeniu na 10 tys. ludności, najkorzystniej na tle pozostałych gmin KrOF wypada Kraków (9 przychodni). Pozostałe gminy w których analizowany wskaźnik, w 2018 r. był równy lub większy od 5 to: Zielonki, Wielka Wieś, Niepołomice, Michałowice, Kocmyrzów-Luborzyca, Zabierzów oraz Skawina. W zakresie dostępności ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (AOZ), Metropolia Krakowska zajmuje drugą najkorzystniejszą pozycję w porównaniu z innymi obszarami funkcjonalnymi w kraju. Na 10 tys. ludności zamieszkującej Metropolię Krakowską przypada 7,7 przychodni. W analizowanej grupie obszarów wyższą wartość zanotowano jedynie w przypadku Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego.

Poziom ochrony zdrowia jest determinowany zarówno przez dostępność infrastruktury medycznej, jak i dostępność i kwalifikacje personelu medycznego. Wskaźnik liczby lekarzy przypadających na 10 tys. ludności w mieście Kraków, w latach 2013-2017 systematycznie wzrastał z poziomu 128 do 162 (wzrost o 27%). Relatywnie dynamicznemu wzrostowi liczby lekarzy przypadających na 10 tys. mieszkańców Krakowa towarzyszył względny przyrost liczby lekarzy przypadających na 10 tys. mieszkańców powiatu wielickiego i krakowskiego – kolejno o 17% i 22% w roku 2017 w stosunku do roku 2013. Należy jednak podkreślić, że w ujęciu bezwzględnym przyrost liczby lekarzy w powiecie krakowskim i wielickim był niski – liczba przedstawicieli analizowanej grupy personelu medycznego w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców na obszarze tych powiatów jest ok. 6-7 krotnie niższa niż w Krakowie.

 Liczba pielęgniarek i położnych przypadających na 10 tys. ludności w Krakowie, w latach 2013-2017 wzrosła ze 134 do 158. Podobnie jak w przypadku personelu lekarskiego, również w przypadku pielęgniarek i położnych zauważalna jest bardzo duża różnica pomiędzy Krakowem, a powiatem krakowskim i wielickim, gdzie liczba pielęgniarek i położnych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców jest ok. 8-9 krotnie niższa.

 Analizując dane dotyczące służby zdrowia w KrOF, podkreślenia wymaga fakt, że w przypadku miasta Krakowa zarówno ze szpitali, jak i z Podstawowej Opieki Zdrowotnej korzystają w znacznej mierze osoby przyjezdne (nawet spoza województwa). W związku z powyższym, zaprezentowane kalkulacje, dotyczące wskaźników w przeliczaniu na 1 mieszkańca KrOF mogą nie być w pełni miarodajne. 

Pomoc społeczna na terenie Krakowskiego Obszaru Funkcjonalnego:

W analizie strukturalnej KrOF, warto również uwzględnić istotny parametr, jakim jest system pomocy społecznej. W latach 2012-2018 liczba placówek stacjonarnej pomocy społecznej (wraz z filiami) na obszarze KrOF wzrosła z 44 do 48. W dwóch analizowanych okresach liczba placówek tego typu zmniejszyła się: 2013/2014 oraz 2016/2017. W tym samym okresie zaobserwowano również wzrost liczby miejsc oraz liczby mieszkańców placówek stacjonarnej pomocy społecznej.

Na poziomie całego obszaru Metropolii Krakowskiej sytuacja w zakresie dostępności placówek stacjonarnej pomocy społecznej jest optymalna, co może potwierdzać istnienie pewnego potencjału do rozwiązywania problemów z miejscową dostępnością placówek pomocowych z wykorzystaniem współpracy ponadgminnej (brak jednak danych dotyczących realnej liczby chętnych i zapełnienia domów prywatnych).

Sytuację społeczno-gospodarczą mieszkańców oraz rodzin w KrOF obrazuje m.in. wskaźnik liczby rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne. W latach 2012-2015 nastąpił znaczący spadek liczby rodzin pobierających świadczenia rodzinne (z 18 491 do 14 715), po czym w latach 2016-2017 liczba ta wzrosła do 16 116.

Na terenie KrOF w 2018 roku, działało 8 placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku w ramach działalności gospodarczej lub statutowej (5 w gminach pod Krakowem i 3 w Krakowie).

 W okresie 2015-2017 we wszystkich gminach KrOF, wskaźnik liczby rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne wzrósł o 9,5%. Największą dynamiką wzrostu charakteryzowały się gminy: Liszki (20,7%), Michałowice (12,1%), Niepołomice (16,7%), Skawina (17,6%), Wieliczka (15,2%), Wielka Wieś (14,2%), Zabierzów (26,0%) oraz Zielonki (14,7%).

W Krakowie wzrost liczby rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne, w analizowanym okresie wyniósł 6,6%.

 Wraz ze wzrostem liczby rodzin otrzymujących świadczenia rodzinne na obszarze KrOF odnotowano również wzrost łącznej kwoty wypłacanych zasiłków. W latach 2012-2017 wzrost wyniósł ok. 40,7 mln PLN. Podkreślenia wymaga jednak fakt, że w ujęciu względnym, doszło do obniżenia udziału wypłacanych świadczeń rodzinnych w ogóle wydatków z budżetów gmin wchodzących w skład KrOF o ok. 0,5 p.p.

 W podziale na poszczególne gminy KrOF, w latach 2015-2017 największą dynamiką zmian w zakresie bezwzględnych kwot wypłacanych świadczeń rodzinnych charakteryzują się: Liszki (wzrost o 47,4%), Michałowice (wzrost o 48,2%) oraz Wielka Wieś (wzrost o 52,0%). Najniższy wzrost kwot analizowanych świadczeń zaobserwowano w gminie Świątniki (18,6%).

 W odniesieniu do wskaźnika wysokości świadczenia rodzinnego w przeliczeniu na 1 rodzinę w poszczególnych gminach KrOF, najwyższy poziom występuję w gminach: Kraków, Zabierzów, Zielonki, Niepołomice, Skawina, Wieliczka, Liszki oraz Biskupice, Wielka Wieś, Czernichów, Mogilany, Kocmyrzów-Luborzyca. We wszystkich wymienionych gminach wskaźnik przekroczył 8,0. Najniższy poziom świadczeń (poniżej 7,0) odnotowano w gminach: Igołomia-Wawrzeńczyce, Świątniki Górne oraz Michałowice. W ujęciu względnym najwyższą relacją wydatków na świadczenia rodzinne do ogółu wydatków budżetowych charakteryzują się gminy: Igołomia-Wawrzeńczyce (7,2%), Czernichów (6,4%) oraz Kocmyrzów-Luborzyca (6,4%).

 W ramach poszczególnych obszarów funkcjonalnych w kraju, występują istotne różnice w odniesieniu do sytuacji materialnej rodzin mierzone skalą korzystania z zasiłków rodzinnych. O ile sytuację na obszarach warszawskim i wrocławskim należy uznać za stosunkowo korzystną, to na przeciwległym biegunie znajdują się obszary poznański, gdański i łódzki. Metropolia Krakowska plasuje się w niższej części tej klasyfikacji.

 Analizując wartości tego wskaźnika w ujęciu dynamicznym należy jednak zwrócić uwagę, iż pomimo dotychczasowego spadku liczby rodzin otrzymujących zasiłki rodzinne, począwszy od 2015 roku we wszystkich badanych jednostkach następuje jego powolny wzrost.

We wszystkich analizowanych jednostkach w latach 2009-2017 zarejestrowano wyraźny spadek liczby osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców. Z największą dynamiką tego procesu mieliśmy do czynienia w przypadku Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego. W analizowanym okresie Metropolia Krakowska zanotowała najmniejszą dynamikę spadku wskaźnika (23%). Należy jednak pamiętać, że w 2009 roku liczba osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej na 1 tys. mieszkańców wynosiła 37 i była większa jedynie od wartości notowanych w przypadku Wrocławskiego Obszaru Funkcjonalnego. Również wynik zanotowany przez Metropolię w 2017 roku (28,8), jest gorszy tylko do  wyników zanotowanych przez Wrocławski Obszar Funkcjonalny (19,1) oraz Metropolię Warszawską (28,2).

Liczba osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej systematycznie spada. W 2014 roku wynosiła 25 112 dla Krakowa i 11 323 dla gmin ościennych, podczas gdy w 2018 – 20 608 dla Krakowa i 8 305 dla gmin ościennych, co oznacza spadek o 18% w Krakowie i 27% w gminach pod Krakowem.

W skali regionu, w 2018 r. korzystanie z pomocy społecznej było powodowane głównie:

• ubóstwem (52,1% klientów pomocy społecznej korzystało ze wsparcia z tej przyczyny),
• długotrwałą lub ciężką chorobą (46,7%),
• bezrobociem (31,9%),
• niepełnosprawnością (35,6%),
• bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego (21%)[1].

Jednak na przestrzeni lat widać zmianę w przyczynach korzystania z pomocy społecznej –przede wszystkim rzadziej jest to ubóstwo i bezrobocie oraz życiowa bezradność, częściej niepełnosprawność i długotrwała lub ciężka choroba.

Włączenie i integracja społeczna na terenie Metropolii Krakowskiej:

Istotnym zjawiskiem, które należy mieć na uwadze planując rozwój obszaru funkcjonalnego, jest stały wzrost obywateli zza granicy, osiedlających się tu na pobyt czasowy lub stały. Wg danych EUROSTAT z 2017 roku, w Polsce

zrejestrowano najwyższą spośród państw UE liczbę dokumentów pobytowych związanych z zatrudnieniem (prawie pół miliona). Ogromna ilość imigrantów, przybywa tu w celu pracy sezonowej, na którą pozwala zatrudnienie w ramach tzw. procedury uproszczonej (deklaracja pracodawcy o wyrażeniu zgody na zatrudnienie na okres maksymalnie sześciu miesięcy). W 2018 roku, wydano ponad 1,5 mln tego typu dokumentów.

 Imigranci przybywający do Polski najczęściej osiedlają się w dużych metropoliach. Województwo małopolskie jest drugim województwem w kraju pod względem liczby przebywających tu cudzoziemców. Według danych Urzędu ds. cudzoziemców z czerwca 2019 roku, liczba cudzoziemców posiadających ważne zezwolenia na pobyt (m.in. czasowy lub stały) osiągnęła w Małopolsce 40 tys. osób. Zdecydowanie najliczniejszą grupę stanowią obecnie obywatele Ukrainy, a ich liczba w ostatnich latach rosła najbardziej dynamicznie. Dominującą formą pobytu są migracje czasowe związane z chęcią podjęcia pracy. Do głównych grup cudzoziemców posiadających ważne zezwolenia na pobyt w województwie małopolskim należą obywatele:

• Ukrainy – 20,8 tys. osób,
• Rosji – 1,5 tys. os.,
• Włoch – 1,4 tys. os.,
• Białorusi – 1,3 tys. os.,
• Indii – 0,9 tys. os.

 Większość cudzoziemców (ok. 64%) posiadających zezwolenia na pobyt to osoby w wieku 20–39 lat, a ok. 20% stanowią osoby w wieku 40–59 lat. Przeważającą grupę stanowią mężczyźni (60%). Wśród typów dokumentów posiadanych przez obcokrajowców dominują:

• zezwolenia na pobyt czasowy (do 3 lat) – 58%,
• zarejestrowany pobyt obywatela UE – 23%,
• zezwolenia na pobyt stały – 15%.

 Również krakowskie uczelnie wyższe odnotowują stały wzrost liczby studentów zagranicznych. Dominującą grupę stanowią studenci z Europy, a od kilku lat główna grupa cudzoziemców na polskich uczelniach to studenci z Ukrainy i Białorusi. W 2017 roku na małopolskich uczelniach wyższych studiowało 8,4 tys. obcokrajowców, wśród których 66% stanowili Ukraińcy.

 Wydział Polityki Społecznej i Zdrowia Urzędu Miasta Krakowa, wraz z Uniwersytetem Ekonomicznym, prowadzi od 2018 roku Obserwatorium Wielokulturowości i Migracji. Celem funkcjonowania projektu jest analizowanie procesów migracyjnych i przemian wielokulturowości w przestrzeni miejskiej.

W ramach działalności OWiM powstają m.in. raporty analizujące różne aspekty procesów migracyjnych w mieście oraz wywołanych przez te procesy transformacje społeczności miejskiej czy badania długookresowe imigrantów mieszkających w Krakowie.

 Dane dot. liczby obcokrajowców przebywających w Krakowie różnią się w zależności od źródła – od 32,2 tys. (dane Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego) do 15,6 tys. (dane Urzędu Miasta Krakowa). Najliczniejszą grupę stanowią obywatele krajów Europy (pow. 80%). Natomiast od 70 do 85% z nich to obywatele Ukrainy. Poza Ukrainą w pierwszej dziesiątce krajów pochodzenia migrantów znajdują się kraje UE: Włochy, Hiszpania, Francja, Niemcy i Wielką Brytania, natomiast obywatelami spoza UE są najczęściej Białorusini oraz Rosjanie. W pierwszej dziesiątce imigrantów spoza Europy, znajdują się Hindusi i Wietnamczycy.

Zasoby mieszkaniowe na terenie Metropolii Krakowskiej:

Na jakość życia w miejskich obszarach funkcjonalnych wpływa dostępność odpowiedniej jakości zasobów mieszkaniowych. Ma ona bowiem duży wpływ na zaspokojenie najbardziej podstawowych potrzeb człowieka: poczucia bezpieczeństwa, prawa do życia i reprodukcji oraz poczucia godności.

KrOF jest obszarem, który na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat rozwija się w zakresie budownictwa, w tym mieszkaniowego. Po akcesji Polski do Unii Europejskiej, można zaobserwować wyraźny trend wzrostowy w zakresie oddawanych do użytku budynków mieszkalnych i budynków ogółem. Skumulowany roczny wskaźnik wzrostu w latach 2004-2017 dla KrOF w zakresie budynków ogółem wyniósł 3,3%.

 W samym Krakowie, w 2018 roku, do użytku oddano 9,6 tys. mieszkań, z czego 9,1 tys. zbudowanych przez deweloperów. Rozpoczęto budowę 10,07 tys. kolejnych lokali, które zostaną oddane w następnych latach.

 W latach 2015-2017 w zdecydowanej większości gmin KrOF zwiększyła się liczba budynków mieszkalnych. Gminy, w których tempo wzrostu realizowanych inwestycji mieszkaniowych było najwyższe to Kraków, Niepołomice, Skawina oraz Wielka Wieś. W niektórych gminach KrOF można zaobserwować trend spadkowy, jeżeli chodzi o liczbę budynków mieszkalnych. Najbardziej istotne spadki wystąpiły, w takich gminach jak: Liszki, Wieliczka, Zabierzów oraz Zielonki.

 W związku z ciągłym wzrostem atrakcyjności inwestycyjnej Krakowa, w latach 2015-2017 można zaobserwować wyraźny wzrost powierzchni użytkowej mieszkań w nowym budownictwie, oddanych do użytkowania - ok. 230 000 m2. Pozostałe gminy, w których odnotowano relatywnie znaczący przyrost budowanej powierzchni użytkowej mieszkań to: Skawina, Świątki Górne, Wieliczka oraz Wielka Wieś. W pozostałych gminach, w latach 2015-2017 można zaobserwować stabilizację w zakresie wielkości powierzchni w oddanych do użytkowania nowych mieszkaniach.

 W odniesieniu do innych obszarów funkcjonalnych w kraju, szczególną uwagę w tej grupie zwracają Metropolia Warszawska oraz Subregion Centralny. W 2017 roku tylko w tych dwóch jednostkach znajdowało się 50% zasobu mieszkaniowego zlokalizowanego na terenie wszystkich badanych obszarów funkcjonalnych. Średnia powierzchnia mieszkalna przypadająca na 1 mieszkańca w badanej grupie jednostek oscyluje wokół 30 m², a najkorzystniej prezentuje się we Wrocławskim Obszarze Funkcjonalnym.

Pozycję Metropolii Krakowskiej w tej dziedzinie należy uznać za przeciętną. Mimo trwającego boomu na rynku mieszkaniowym w stolicy województwa, jak i znacznej części gmin ościennych, wobec wciąż istotnych deficytów w zasobie mieszkaniowym, w najbliższym czasie nie należy się spodziewać znaczącego polepszenia wskaźnika wielkości powierzchni mieszkalnej przypadającej na 1 mieszkańca.

Do zadań własnych gminy należy tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych lokalnej społeczności. Zadanie to realizowane jest poprzez utrzymywanie i zarządzanie gminnym zasobem mieszkaniowym. Polega ono także na zapewnianiu mieszkań komunalnych gospodarstwom domowym o niskich dochodach, poprzez dostarczanie osobom uprawnionym lokali socjalnych, zamiennych i pomieszczeń tymczasowych.

 W 2018 roku na terenie KrOF znajdowało się 15 828 mieszkań gminnych (15 013 w Krakowie i 815 w gminach ościennych) oraz 4 057 lokali socjalnych (3 882 w Krakowie i 175 w gminach ościennych).

W Krakowie, w 2018 liczba osób oczekujących na przyznanie lokalu socjalnego spadła w stosunku do lat poprzednich (1 469 w roku 2018, 1 989 w roku 2017).