Obszar Metropolii Krakowskiej tworzy 15 gmin i łącznie zajmuje obszar ponad 1275 km2. Jest to obszar zróżniocowany zarówno planistycznie jak i przestrzennie. Warto poznać go bliżej.

Ukształtowanie powierzchni Metropolii Krakowskiej:

Metropolia Krakowska położona jest w południowej Polsce. W wyróżnionych przez J. Kondrackiego mezoregionach fizycznogeograficznych, obszar należy do czterech podprowincji:

• Wyżyny Śląsko-Krakowskiej,
• Wyżyny Małopolskiej,
• Podkarpacie Północne,
• Zewnętrznych Karpat Zachodnich,

należących do piątego stopnia szczegółowości podziału kontynentu europejskiego na mniejsze jednostki przestrzenne.

Do podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie należy mezoregion – Pogórze Wielickie, natomiast do podprowincji Podkarpacie Północne – Dolina Górnej Wisły, Obniżenie Cholerzyńskie, Pomost Krakowski, Nizina Nadwiślańska, Rów Skawiński, Pogórze Bocheńskie. Do podprowincji Wyżyna Małopolska - Płaskowyż Proszowicki, Wyżyna Miechowska, a do Wyżyny Śląsko-Krakowskiej – Wyżyna Olkuska, Rów Krzeszowicki oraz Garb Tenczyński.

Zróżnicowanie regionalne warunków klimatycznych pokrywa się z zasięgiem występowania podstawowych jednostek fizjograficznych i pozwala wyodrębnić co najmniej trzy regiony klimatyczne: wyżyn środkowopolskich, kotlin podkarpackich i samych Karpat.

Warunki geomorfologiczne wpłynęły na różnorodność środowiska przyrodniczego, a wraz z procesami antropogenicznymi, ukształtowały rozmaitość krajobrazów Małopolski. Zróżnicowanie przyrodnicze znajduje odzwierciedlenie w odmiennych sposobach użytkowania i zagospodarowania, na które wywarły również wpływ czynniki kulturowe i historyczne. Istotną rolę w kształtowaniu warunków klimatycznych odgrywa rzeźba i ukształtowanie terenu.

Zagospodarowanie przestrzenne na terenie Metropolii Krakowskiej:

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym jest podstawowym aktem prawnym regulującym zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej. Ustawa określa zakres, przeznaczenie terenów oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy. Zgodnie z ustawą, podstawę powyższych działań stanowić ma ochrona i zabezpieczenie dwóch fundamentalnych wartości – ładu przestrzennego i zrównoważonego rozwoju.

Na przestrzeni ostatnich 5 lat na terenie Metropolii Krakowskiej zaobserwowano systematyczny wzrost liczby ludności. Wszystkie gminy odznaczają się tendencją wzrostową liczby ludności, na co wpływa zarówno dodatni przyrost naturalny jak i migracje. Kluczowym wyzwaniem dla KrOF w kontekście demograficznym będzie proces starzenia się społeczeństwa. Na tle wszystkich gmin wyraźnie starsze demograficznie są Kraków, Skawina oraz Igołomia-Wawrzeńczyce. Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego, niewielki spadek liczby ludności w perspektywie do 2030 roku, nastąpi w gminach Skawina oraz Igołomia–Wawrzeńczyce. We wszystkich pozostałych gminach przez najbliższe 10 lat, prognozowany jest przyrost liczby ludności oraz dodatnie saldo migracji wewnętrznej. Niemniej, od 2025 roku, obszar będzie zmagał się z ujemnym przyrostem naturalnym. W warunkach niskiej stopy urodzeń, migracje pozostaną kluczowym czynnikiem zmian demograficznych. Występująca obecnie, duża zlewnia migracyjna może świadczyć o silnym oddziaływaniu i atrakcyjności osiedleńczej Metropolii Krakowskiej.

Zmiany demograficzne zachodzące na obszarze wpisują się w szerszy proces przemian ludnościowych zachodzących w kraju. Metropolia Krakowska wyróżnia się jednak w sposób pozytywny, tendencjami wzrostowymi. Migracje pozostają kluczowym czynnikiem zmian demograficznych, zwłaszcza w zurbanizowanych strefach podmiejskich i w regionach depopulacyjnych. Pozytywnym zjawiskiem występującym w KrOF jest jego stosunkowo wysoka atrakcyjność osiedleńcza. Przemiany demograficzne powodują zmiany zasobów pracy. Spadek odsetka osób w wieku produkcyjnym obserwowany jest prawie we wszystkich gminach KrOF.

Szybkie tempo zmian liczby ludności na danym obszarze, w tym zwłaszcza jej przyrost, powoduje przyrost problemów z kształtowaniem i utrzymaniem ładu przestrzennego. Wraz ze zwiększeniem liczby ludności na terenie Metropolii Krakowskiej następuje intensyfikacja inwestowania. Z jednej strony jest to szansa na rozwój, natomiast z drugiej zagrożenie dla środowiska i kształtu przestrzeni. Pojawiają się dysonanse wynikające ze statusu społecznego mieszkańców, widoczne poprzez zacieranie uporządkowanych ruralistycznie układów przestrzennych, które stanowiły przestrzenne i historyczne założenia miejskie lub wiejskie (m.in. zespoły budowli, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg) Dotyczy to zarówno pierwotnych granic układów, elementów ich rozplanowania i zagospodarowania (np. place i rynki), jak i przede wszystkim zabudowy.

O postępującej suburbanizacji świadczy dynamika zmian liczby oddanych do użytku mieszkań przypadających na 1 tys. mieszkańców na przestrzeni ostatnich 6 lat, co wskazuje na dalszą urbanizację Metropolii Krakowskiej. Najwyższa, obserwowana jest w gminach Kraków, Wielka Wieś, Skawina oraz Wieliczka. Natomiast najwięcej mieszkań w 2017 roku oddano do użytku w Krakowie (11 044), Wieliczce (560), Zielonkach (208), Skawinie (159), Niepołomicach (164), a najmniej w Igołomii-Wawrzeńczyce (20), Biskupicach (60) oraz Czernichowie (59).

Siedem gmin KrOF jest w trakcie zmian SUiKZP (Biskupice, Kraków, Mogilany, Niepołomice, Skawina, Wieliczka, Wielka Wieś). Obowiązujące dokumenty w większości gmin obszaru zostały opracowane w postaci elektronicznej rastrowej, z nadaną georeferencją. Natomiast dokumenty, które są w trakcie sporządzania/aktualizacji, będą przygotowane w postaci elektronicznej (cyfrowej), jednak nie wszystkie w formach wektorowych/CAD/GIS.

W większości gmin KrOF, pokrycie planami obejmuje ok. 82 % powierzchni gmin. Najmniejsze pokrycie planami znajduje się w gminie Czernichów (38%) oraz Liszki (55%). Większość miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego obowiązujących w gminach KrOF opracowano w postaci elektronicznej z nadaną georeferencją. Łączna liczba MPZP sporządzanych w KrOF wynosi 176 Najwięcej sporządzono ich w gminie: Kraków (63), Niepołomice (21), Mogilany (18) oraz Zielonki (18).

Rewitalizacja na terenie Metropolii Krakowskiej:

W 2017 roku w Polsce 12% gmin posiadało Gminny Program Rewitalizacji (opracowany na podstawie Ustawy o rewitalizacji), zaś 41% gmin realizowało rewitalizację na podstawie Programu Rewitalizacji (opracowanego w zgodzie z ustawą o samorządzie gminnym). W większości województw, gminy częściej wybierały formę PR. Wyjątkiem były województwa:

• małopolskie, w którym na 139 programy rewitalizacji, 126 zostało uchwalonych jako GPR;
• pomorskie, w którym uchylono 16 GPR i 14 PR.

Obowiązujące programy rewitalizacji to w 98% programy nowe, przyjęte w latach 2015-2017. W 2017 roku 1 357 gmin wyznaczyło na swoim obszarze obszar rewitalizacji. Łączna powierzchnia wszystkich obszarów rewitalizacji wynosiła 991,1 tys. ha. Liczba ludności zamieszkującej obszar rewitalizacji w 1 334 gminach (dla których ustalono taką informację), wynosiła 5 521,5 tys. osób.

Na obszarze KrOF, 9 gmin KrOF opracowało i uchwaliło Gminne Programy Rewitalizacji na podstawie ustawy o rewitalizacji, natomiast 2 gminy (Kraków i Zabierzów) posiadają programy rewitalizacji, realizowane na podstawie ustawy o samorządzie gminnym. Gminy, które nie posiadają Gminnych Programów Rewitalizacji to Kocmyrzów-Luborzyca, Mogilany oraz Zielonki. Bazując na danych pochodzących z tych dokumentów, należy wskazać, że sumaryczna powierzchnia obszarów rewitalizacji na terenie KrOF wynosi 4 730 ha, a zamieszkuje je ok. 111 370 osób. Tereny objęte rewitalizacją można podzielić na następujące typy:

• zlokalizowane w śródmieściu lub w centrum miasta (tereny mieszkaniowe łącznie z towarzyszącymi terenami usługowymi i komunikacyjnymi) – Świątniki Górne, Niepołomice, Wieliczka, Kraków.
• zlokalizowane poza śródmieściem lub centrum miasta (tereny mieszkaniowe łącznie z towarzyszącymi terenami usługowymi i komunikacyjnymi) – Skawina, Niepołomice, Kraków
• zlokalizowane na obszarze wsi (tereny mieszkaniowe łącznie z towarzyszącymi terenami usługowymi i komunikacyjnymi) - Czernichów, Igołomia-Wawrzeńczyce, Wielka Wieś, Zabierzów, Skawina, Świątniki Górne, Biskupice, Niepołomice;
• popegeerowskie lub inne związane z gospodarką rolną i leśną – Michałowice;
• inne tereny poprzemysłowe – Skawina;
• tereny zieleni - Niepołomice, Świątniki Górne;
• inne tereny niezamieszkałe- Niepołomice

Analizując typ funkcjonalny terenów, na których ustanowiono obszar rewitalizacji, wyraźnie widać dominację terenów zamieszkanych łącznie z towarzyszącymi terenami usługowymi i komunikacyjnymi, która zajmuje ok. 85% powierzchni na terenie Metropolii Krakowskiej. Spośród innych terenów duży udział odnotowano, jeżeli chodzi o inne tereny niezamieszkałe (ok. 10%). Niewielki odsetek stanowią tereny o funkcji popegeerowskie lub inne związane z gospodarką rolną i leśną (ok. 2,7%), inne tereny poprzemysłowe (2,4%) oraz tereny zielone (0,21%). Tereny powydobywcze, pokolojowe czy powojskowe nie zostały wskazane do obszaru rewitalizacji na terenie gmin Metropolii Krakowskiej.  

Tereny zamknięte na obszarze Metropolii Krakowskiej:

Minister Obrony Narodowej w drodze rozporządzenia określa tereny zamknięte niezbędne dla obronności państwa, na których nadzoruje prace geodezyjne i kartograficzne. Tereny te są wyznaczane dla prawidłowego funkcjonowania systemów obrony kraju, głównie w zakresie infrastruktury drogowej, kolejowej i lotniczej na potrzeby przewozów wojskowych.

Podczas planowania należy wziąć pod uwagę tereny zamknięte niezbędne dla obronności państwa, na których nadzorowane są prace geodezyjne i kartograficzne. W KrOF znajdują się nieruchomości gruntowe, stanowiące tereny zamknięte i dla których ustalone zostały strefy ochronne i obszary ograniczonego użytkowania.

Strefy ochronne i obszary ograniczonego użytkowania w KrOF to: Brzoskwinia – strefa ochronna, Zabierzów- strefa ochronna, Balice – strefa ochronna, powierzchnie ograniczające wysokość zabudowy w otoczeniu lotniska wojskowego Kraków-Balice oraz obszar ograniczonego użytkowania (Kraków, Zabierzów, Liszki).

Dla utrzymania stanu obronności i bezpieczeństwa konieczne jest zachowanie funkcji terenów zamkniętych oraz ich stref ochronnych. W obszarach tych powinny zostać przyjęte następujące zasady zagospodarowania:

• ograniczona integracja przestrzenna terenów zamkniętych z ich otoczeniem funkcjonalnym;
• ochrona obiektów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, ich zabezpieczenie i adaptacja oraz ewentualne wykorzystanie dla nowych funkcji;
• ograniczenie zagospodarowania i użytkowania terenu, w tym wykluczenie możliwości zabudowy w strefach ochronnych terenów zamkniętych.